Қазақстан ормандарында алманың ежелгі ата-бабасын сақтау
Қазақстанның Тянь-Шань тауларының бөктерлері – генетикалық ғажайып дүние. Бұл кең тау жүйесі Қытай мен Орталық Азияның шекарасын құрайды, оның биік шыршалы беткейлері мен төменгі теректері арасында жаңғақ пен жабайы жемістерге толы орманды алқаптар орналасқан. Оларға өрік, шие алхоры және алмұрт, сондай-ақ осы аймақта мыңдаған жылдар бойы өсіп келе жатқан жабайы алма – қазіргі алманың негізгі атасы – Malus sieversii жатады.
Мыңдаған алма сорттары — 1930 жылдары Жапонияда пайда болған қытырлақ, қалың қабығы бар Фудзи; хош иісті гала; және сирек қызғылт інжу-маржандар — бүгінде әлемде бар, олардың көпшілігі өздерінің ерекше дәмі, түсі және құрылымы үшін өсірілген. Бұл қолға үйретілген алмалардың негізгі бөлігін Қазақстандағы Malus sieversii түрінен табуға болады. Әртүрлілікке қарамастан, Америка Құрама Штаттарында өсірілген алманың 90 пайызын алманың тек 15 түрі ғана құрайды. Бұл ерекше дақылдар әсіресе алма қотыры сияқты ауруларға, ағаштың жапырақтары мен жемістеріне жағымсыз зақым келтіретін саңырауқұлақ ауруы және бүкіл ағаштарды тікелей өлтіруі мүмкін өте жұқпалы өрт күйіктерінің өршуіне сезімтал.
«Жабайы алма популяцияларының гендік алуан түрлілігі кез келген қолға үйретілген сорттарға қарағанда анағұрлым көп», — дейді Роберт Шпенглер, «Құмдағы жемістер: біз жейтін тағамдардың Жібек жолы» кітабының авторы, бұл алманың аман қалуының кілті Тянь бойында жатқанын білдіреді. Шань тау етегі.
«Бұл күрделі тарих, бірақ табиғатты қорғаушылар әдетте жабайы алманың қалғаны Тянь-Шань тауларында деп есептейді», — деп қосты ол. Шпенглер — ежелгі өсімдіктер қалдықтарын зерттейтін археолог. Ол көптеген жылдар бойы Қазақстанның жабайы алма ормандары мен Жібек жолы бойындағы археологиялық ескерткіштерді аралап, Орталық Азиядағы еуразиялық сауда жолдарының желісі бүгінгі таңда тұтынатын тағамдарды қалай түзетіні туралы «нан қиыршық ізін біріктірді» дейді.
